​"Хүхюу буряад" гэһэн конкурсдо

Утаашань гү, али хүндэлэн гү?

Үбэлэй бамбагар саһа махан, Бимба үбгэн хүршэ болохо үүри Балдантай ябана. Тээмэндэ шандаганда урьха табихаяа, мүн Шулуутын тооромдо ондатрай уурхай харахаяа ошожо ябахадань, шара араата харгыень хүндэлэн гараһан байгаа ха. Һүзэгтэй Бимба үбгэн энэ араатаһаа боложо, агнууримни буруулаа, шамайе сохом гэнэдхээжэ, оюутан аша басаганайнгаа хүзүүе арһааршни шэмэглэжэрхихэб гэжэ сэдьхэжэ ябадаг болобо.

Сүлɵɵ сагтаа аяга сайн хажууда үргэнэй шалаагарган зугаалдаг Балдан хүршынгɵɵ иишэ тиишээ ошоходонь, үншэрһэн шэнги байраа оложо ядан байхал даа. Харин мүнɵɵ хүлеэжэ ядадаг Балданайнгаа гэртээ байһанда баярлажа, шара үнэгэндэ гомдол бариба. Тиигээд хоюулан эбээрээ хэлсэжэ, бага сэмгэтэй буунуудаа үргэлɵɵд, үнэгэдэй олоороо ябадаг зүргэ харгы тээшэ гэшхэлбэ.

…Наран хурсаар шаража, саһанһаа нюдэн ёлгоотоод, хоёр нүхэд юумэ обёорон, холо харанагүй. Шандаганай мүрнүүд олон боложо, зүргэнүүд иишэ тиишээ һалаатан ошоно. Саашаа ябажа ябатарнь, Бимба үбгэнэй харгыгаа алдахагүй гэжэ шэнэһэн модондо сараа гаргаһан тэмдэг харагдаба. Бимба үбгэн нүхэртɵɵ дүтэлɵɵбди гэһэн тэмдэг үгэбэ. «Энээнэй саана арба тарба модоной шэнэһэн түглэ дууһажа, саашань бургааһан, бургааһанай саана голой эрье байха. Тээ саанань ехэ хүр тогтонхой. Хоёр дахин саада талаһаань ерэхэдэм, үнэгэд ябаа һэн. Һалхинда үнэрɵɵ абуулхагүй гэжэ тойроод ерээбди», - гэжэ Бимба нүхэртɵɵ ойлгуулба.

Эндэхэнээл үнэгэеэ хүлеэхэ гэлсээд, термостэй сайгаа, шэлтэй архи, зɵɵхэй, хилээмэ гаргажа, архиһаа, эдеэнһээ дээжыень дүрбэн зүгтэ, найман хизаарта үргɵɵд, архияашье барижархиба. Хүйтэншэгшье һаань, эдеэлһэн болобо. Аргаахан хоюулан хɵɵрэлдэнэ, дайдын эзэдтэй хубаалдаһан сэржэмынь тархидань гараһандал болобо.

Гэнтэ Балдан Бимба үбгэжɵɵлэйнгɵɵ дала мүр дээгүүр хараад:

- Yгы, тээ саана ябааша юун бэ даа? Хаанаһаа энэ хооһон талада нохой ябаа гээшэб? – гэбэ.

- Юу хэлэнэш, үнɵɵхи үнэгэмнай бэшэ гү? – гээд Бимба түргэн бодожо буугаа абаад, холо байна даа гэжэ халаглаба.

- Бимба, ши мүр дээрэмни буугаа табяад, буугайнгаа хараанай прицелые эгээл холо дээрэнь болгоод, сагаалса мэргэлжэ буудаһандал буудажархи, - гээд, мүрɵɵ табяад үгэбэ. Балдан үнэхɵɵрɵɵ үнэгэн байһыень таняад баярлаба. Бимбын Балданайнгаа мүр дээрэ буугаа табяад, буудахаа түхеэрээд байтарнь, үнэгэн тэдэ хоёр тээшэ газар унхидаһан унжагар һүүлээ шэрэһээр ерэжэ ябаба.

- Бимба, бага хүлеэ, энэшни маанадай аманда ɵɵрɵɵ ерэжэ ябана. Яарангүй буудаарай.

- Балдан, хүндэ ходол ухаа бү заа. Буудахынь буудахаб, тудахынь тудахаб. Харин энэ араатынгаа арһа хайшан гээд хубаахабибди. Утаашань гү, али хүндэлэн гү?

Иигэжэ хэлэхэдэнь, нүхэрынь эрьелдэбэ, тиигээдшье һолжогор мүрһɵɵнь буу унажа, буугай шабха бургааһа дайраад, буушье һүрэшэбэ.

Дүтэлжэ ябаһан араата буугай абяанһаа сошожо, хажуу тээшээ халба һүрɵɵд, ондого ондого гүйгɵɵд, далда ороо һэн хаш. Харин Бимба Балдан хоёр бэе бэеэ зэмэлһээр, ангиин дайсад болотороо хэрэлдээд, гэртээ бусаа гэхэ.

Эсэгэнь арсаба

Дарма һамга абажа, гэр бүлэтэй болохоо һанабашье, һанаҺан хэрэгынь бүтэдэггүй байгаа. Арайшье гэжэ нэгэ эхэнэртэй танилсаад, гэртээ асархадань,эхэнь голохо. Нюдэниинь муухай, үһэниинь үрзэгэр, хүзүүниинь ута, уралынь тиимэ, иимэ гэхэһээ эхилээд, олон шалтагаа олодог байгаа.

Нэгэтэ эхэдээ тон адли, шүүдэрэй дуһалдал сэбэрхэн, залуухан басага хүтэлжэ асарба. Эхэнь хараһаар зүбшɵɵлɵɵ үгэбэ. Харин эсэгэнь уншажа байһан номоо орхёод, хүбүүндээ иигэжэ хандаба: «Хая саашань. Эхэдээл адли һамга абаа һаа, наһаараа зобохош».

Тиигэжэ Дарма хүбүүн баһал һамга абангүй үлɵɵ гэхэ.

Нэгыешье үлөөгыт

Жалсан үбгэн шүдɵɵ үбдэжэ, бүхэли һүни ёоложо хонобо. Yглɵɵгүүр бодожо, эмнэлгын байшан ерэхээр забдаба. Шүдэнэй яһанай үбшэнһɵɵ муухай юумэн үгы. Бүхы наһаараа тамхи татажа, шүдɵɵ һалгааһан Дулсан хүгшэн: «Миниишье шүдэн шамһаа уламжалан үбдэхɵɵ байна хэбэртэй», - гэбэ.

- Бүхы шүдɵɵ бултыень абхуулжа хаяхамни, - гээд, Жалсан үбгэн гаража ошобо.

Протез шүдэ табюулаад, бүлеэн уһанда угаагаад, амар ябахаб гэһэн бодолдо абтаһаар, эмнэлгын газар ерээд һуужа байтарнь, Дулсан хүгшэн үүдэ татан шагааба.

- Нүхэр доктор, үбгэжɵɵлэймни бүхы шүдыень бү абыт. Аргатай юм һаань, нэгыень үлɵɵгыт, - гэбэ.

- Юундэ? – гэжэ врач асууба.

- Минии шүдэнэй үбдэхэдэ, энээнэйш шүдэн үгы хадаа үбдэхэгүй. Yбдэхын түлɵɵ нэгыеншье һаа, үлɵɵгыт, - гэһэн юм ха.

Худал мүнгэн муу харгыда оруулха

Шагдар һайса сагаалаад, садаха дэбтэхээ болинхой наймаанай газарһаа нэгэ хахадые худалдажа абаад, гэрхэн тээшээ галдиба. Яба, яба - газар хорохо юм бэшэ. Арайшье гэжэ гэртээ дүтэлөөд, архияа ябталһан түлеэнэй шажан соо нюуба. Үглөөгүүр шабгансаяа ябуулаад, сүлөөтэйгөөр тархияа заһахаб гэжэ бодоходоо, досоонь ехэ зохид боложо, бага сага Должодтоо гэмэрүүлээд, унтари дээрээ хубсаһаа тайлаха шадалгүй унташаба.

Оройшог сонхоёо хаажа ябаһан Цыденжаб Шагдар хүршынгөө архияа нюужа байхыень хаража бага хүлеэгээд, тэрээнииень саһан дээрэ гараһан мүрыень дахажа, архииень гэртээ оруулаад хадагалба. Цыденжаб үглөө үдэрэнэ зөөриеэ олонгүй, намда ерэхэдэнь, баһал өөрынь архи өөртэнь худалдажархихаб гэжэ бодоод, яаралгүй унтаридаа оробо. Үглөөгүүр болобо. Должид үглөөнэй һаалида гараба. Энээниие хүлеэжэ байһан Шагдар түргэхэн бодоод, хубсалһаншуу болоод, газаашаа гараад, өөрынгөө мүрөөр шэнэ саһанай хярмаһан дээгүүр гэшхэн, архияа абаха гэхэдэнь, үгы байба. Яаһан беда юм гээшэб, али архи нюугааб гэжэ зүүдэлээ гээшэ гүб? Ондоо хүнэй ябаһан мүр үгы. Однаха зүүдэлээб гэжэ байжа өөрөө өөртэеэ хөөрэлдөөд, Цыденжабта үүдыень тоншобо. Цыденжаб үнишье болонгүй үүдэеэ нээжэ, «Яагаа эртэ ерээбта, орогты, сай ууя, үсэгэлдэрэй шүлэн байна, уугты», - гэбэ. Энэ малшанайшни үхибүүн эртэ бододог һургаалтай, ёһоор туһатай хүбүүн даа гэжэ ухаандаа сэгнэжэ: «Болохо. Болохо. Үнөөхил зоболонто тархияа үбдөөд, зайжа ябаа аабзаб даа. Баабайншни хадагалуулһан архиин бии һаань, намда худалдыш», – гэжэ гуйба. «Байхадаашье болохо», - гээд, хубсаһануудай хайрсаг сооһоо нэгэ шэл һарбайба. Шагдар ехэ баярлажа, сай уухаяашье мартаад, альган соогоо уршытар бажууһан мүнгэеэ үгөөд, түргэхэн гаража ошобо. Цыденжаб тэрээнээ тооложо тэниилгээд, хармаандаа хээд, яһалашье сэдьхэлээ хананги эдеэлжэ эхилээ һэн. Эсэгынгээ ерэхэдэнь, энээн тухай хөөрэхэдэнь, даншье ехэ баярлаагүй һэн. Мүнөөнһөө худал мүнгэ оложо ябаа һаа, муу харгыда орохошгээд, хармаанһаа мүнгэ гаргажа хүбүүндээ үгөөд, дуугай һуугаа һэн. Ехэшэг болоһон хойноо эдэ үгэнүүдэйнь удха шанарые ойлгоо һэн.

Архиин «ангуушад»

Эртэлжэ ажалайнгаа хэрэгээр хото ерэһэн хадаа дэлгүүр ошохо байна гэжэ бодоод, аалихан гэшхэлжэ ябанаб. Хүн зон олон, хэниинь наймаа хэнэб гэжэ ойлгохоор бэшэ. Эндэ – тэндэ малгайгаа нюуһан эрэшүүл харагдана. Гэнтэ урдамни үнɵɵхил нютагаймнай хүйхэршүүл һахал һамбайдаа дарагданхайшье һаа, торгон самсатай, галстук зүүһэн, анхан барагшаг ажалда ябаһан гэжэ ойлгомоор Зандан Балдан хоёр байба.

- Оо, нүхэрнай хаанаһаа ябанаш. Хэзээ ерээбши? Бэешни һайн гү? – гэхэ мэтэ асуудалнуудаар намайгаа мүшхэн байба.

- Мүнɵɵ һая буугаад, эмхи зургаанай ажалай эхилхые хүлеэжэ ябанаб, - гээд харюусабаб.

Зандан Балдан хоёрһоо аргагүй ехэ мангарай хангал гутана. Тэдэ хоёрни хɵɵрɵɵгɵɵ үргэлжэлүүлнэ

- Бидэ хоёр үсэгэлдэр Жаргалтай уулзаа һэмди. Одоол Һайн нүхэр байна даа. Арай шамай байтарнай, тархиимнай заһаа. Тархи, толгоймнай үбдэнэ. Маанадта нэгэ шэхүүшхэ абажа үгыш, үгы һаа, нэгэ хэды арбаад түхэриг һарбайгыш, - гэлдэбэ.

Хармаанһаа хэды арбан солхообуудые гаргаад үгэбэб.

- Ай даа, һайн бэлэйш даа. Хожомоо ябахадаа хүрɵɵрэй, - гээд, һɵɵл түргэн яаран ябашоо һэн.

Yглɵɵдэрынь ажалаа дүүргээд ябахадаа, бага халамгай ябаһан тэдэ хоёртоёо уулзааб. Намайе харажархёод: «Һайн нүхэрнай, гэртээ ябахаа байнагши? - гэлдэбэ. Шэлтэй спирт гаргажа, хүндэлхэеэ һанаба.– Бидэшни баһал Һайн нүхэртэеэ уулзаад, хүндэлүүлээбди. Ядахын сагта нэгэ бүтылхэ пивэ абажа үгыш, ядалдаад ябанабди. Энэ спирт абаһамнай, гансал уһан байгаа».

Тиигэжэ хɵɵрэлдэжэ байтарнай, үшɵɵ хоёр хүйхэр танил бии болобо.

- Ши хэзээ ерээбши, юундэ манайда хүрɵɵгүйбши, - гэһэн асуудалай һүүлээр, – тархимнай үбдэнэ, нэгэ арбан солхообоор туһалыш, - гэжэ гуйбал даа. Баһал нэгэ арбанһаа хахасаха саг ерээ хаш гэжэ ойлгоод, арбан табан түхэриг үгэхэ баатай болоо һэм.

Иигэжэл Улаан-Yдэ хотын архиин «ангуушадтай» ходол уулзашадагби. Жэжэ мүнгэтэй ябаха хэрэгтэй гэжэ тиихэдэ ойлгоо һэм.